Niš je jedan od prvih gradova koji je ušao u istoriju srpskog pozorišta. Prvi poznati pozorišni događaj zabeležen je 1883. godine na plakatu, za jednu od predstava putujuće družine, koja je izvedena prigodno, povodom godišnjice stupanja u brak kralja Milana i kraljice Natalije Obrenović. Spajanjem pozorišnih družina D. Jovanovića i M. Dimića, početkom 1887. godine, osnovano je niško pozorište “Sinđelić”.
Prva predstava bila je “Srpski ajduci”, Jovana Sterije Popovića, 11. marta 1887. godine u gostionici ” Knez Mihajlo”. Prvo veliko obnavljanje pozorišne zgrade bilo je 1968. godine; drugo 1986. godine; treće 2002/2003. godine.
Inicijatori osnivanja pozorišta “Sinđelić” bili su: Stevan Sremac – niški profesor, Milorad Petrović – učitelj, Stevan Nikšić – Lala, Henrih Liler i Špira Kalik. Prvi upravnik bio je Mihajlo Dimić. Igrani su komadi: “Ukroćena goropad”, “Mizantrop”, “Dva cvancika”, “Podvala”.
Narodna biblioteka „Stevan Sremac“ prva je javna biblioteka u južnoj Srbiji i jedna od najstarijih kulturnih ustanova u gradu. Godina koja se smatra godinom osnivanja je 1879. kada je grupa profesora u okviru Gimnazije osnovala biblioteku i čitaonicu za potrebe građana. Ličnosti koje su bile značajne za dalje postojanje biblioteke bili su niški vladika Jeronim Jovanović i niški pisac po kome ova bilioteka nosi ime, Stevan Sremac.
U Prvom svetskom ratu biblioteka je ostala bez 10 000 naslova koje su bugarski okupatori odneli u Sofiju, od kojih je neznatan broj vraćen nakon rata. U Drugom svetskom ratu nemački okupator spalio je oko 5000 naslova, dok se veliki broj knjiga izgubio. Danas ova bilioteka raspolaže fondom od preko 250 000 monografskih i preko 950 naslova serijskih publikacija. Osim toga uspešno se prilagođava novim tehnološkim dostignućima kako bi zadovoljila potrebe modernog korisnika informatičkog doba.
Za više od 60 godina svog postojanja i profesionalnog stvaralaštva Pozorište lutaka se može pohvaliti brojnim gostovanjima u zemlji i inostranstvu, nastupima na festivalima, nagradama i priznanjima. Pozorište lutaka početkom 2007. godine dobija nagradu “11. januar”, za sveukupni rad u prethodnoj 2006. godini, koja je najviše priznanje grada Niša, a dodeljuje se za izuzetna dostignuća koja čine doprinos afirmaciji grada u privredi, društvenim delatnostima i drugim oblastima.
Desetak godina kasnije, pozorištu se pridružuju mladi glumci, školovani na glumačkim akademijama u Srbiji i Bugarskoj koji ulivaju novu energiju u tim.
Pozorište lutaka Niš je jedino niško profesionalno pozorište za decu i jedino profesionalno lutkarsko pozorište. Na repertoaru ima oko trideset predstava u svim žanrovima koje poznaje lutkarska umetnost. Publiku čine deca i mladi, za koje se mesečno izvede između 25-30 predstava.
Osnovana je u Nišu 9. juna 1970. godine, a od marta 1981. godine nalazi se na drugom spratu zgrade br. 1 na Keju Kola srpskih sestara.
Pre pola veka, formirana je sa ciljem da putem organizovanja različitih vrsti izložbi, predavanja, seminara ili kroz stručnu dokumentaciju i naučno istraživački rad približi dela savremene umetnosti široj kulturnoj javnosti.
Ostvarujući taj cilj i danas organizuje kolektivne i samostalne izložbe stranih i domacih umetnika, dok istovremeno posebno prati rad niških umetnika i sarađuje sa njihovim udruženjima organizujući kolektivne i samostalne izložbe.
Galerija savremene likovne umetnosti u Nišu danas ima fond od 1388 umetničkih dela evidentiranih po zbirkama, raspolaže sa tri izložbena prostora i godišnje priredi više od 30 izložbi. Odlukom Vlade Republike Srbije od 22. marta 2013. god. Galerija savremene likovne umetnosti u Nišu dobila je status ustanove kulture od nacionalnog značaja.
Narodni muzej u Nišu osnovan je 1933. godine od strane grupe zaljubljenika okupljenih oko Muzejskog društva osnovanog iste godine. Njegovi članovi i osnivači bili su: Adam Oršić Slavetić, Rudolf Bratanić, Borivoje Gojković, Aleksandar Nenadović i Borivoje Popović.
Nakon više selidba 1950. godine preseljen je u nove prostorije u kojima se nalazi danas. Od svog osnivanja je kompleksnog tipa pa tako danas u svojim fondovima ima preko 40 000 predmeta iz oblasti arheologije, istorije i istorije umetnosti a poseduje i dve spomen zbirke, Stevana Sremca i Branka Miljkovića.
Osim toga stara se o kulturnim dobrima kao što su Medijana, Ćele Kula i memorijalni muzej „12 februar“.
Muzej poseduje fotolaboratoriju i biblioteku sa preko 14 000 publikacija među kojima je veliki broj starih i retkih izdanja.
Niški kulturni centar je gradska ustanova kulture koja na godišnjem nivou organizuje više od dve stotine koncepcijski različitih programa, fokusirajući se na najrazličitije aktuelnosti iz književnog, muzičkog, filmskog, likovnog, pozorišnog, obrazovnog i naučno-popularnog, odnosno društvenog života grada, regiona, zemlje i sveta.
Osim izdavačke produkcije realizuje i brojne programe iz oblasti kulturnog amaterizma i veliki broj drugih kompleksnih programa iz oblasti kulture i umetnosti.
Takođe organizator je najznačajnijih niških manifestacija kao što su: Filmski susreti, NIMUS, Internacionalne horske svečanosti, Sajam knjiga i grafike, Nisomnia…
Istorijski arhiv Niš više od sedam decenija obavlja svoju misiju, a to je prikupljanje i čuvanje tragova prošlosti u vidu dokumenata, knjiga, fotografija, projekata, plakata i sličnog.
Arhiv je jedna od najznačajnijih ustanova, gde je na poseban način sabrano iskustvo ranijih generacija koje, u ne maloj meri definiše sadašnjost i izgrađuje budućnost.
Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš osnovan je 25. marta 1966. godine kao samostalna i samoupravna radna organizacija za obavljanje delatnosti staranja o zaštiti nepokretnih kulturnih dobara na teritoriji sreza Niš i sreza Leskovac.
Na području tri regiona evidentirano je preko 4.000 nepokretnih kulturnih dobara, a na više od 150 izvođeni su radovi na tehničkoj zaštiti. Svestranom stručnom valorizacijom spomeničkih svojstava, od ovako velikog broja evidentiranih spomenika blagovremeno su podnošeni predlozi i donošene odluke o proglašenju za nepokretna kulturna dobra u cilju regulisanja njihovog pravnog statusa i definitivnog stavljanja pod zaštitu.
Prva veća instrumentalna formacija, koja je sakodnevno ,,uživo“ izvodila klasičnu muziku na talasima Radio Niša, formirana je 1952. godine pod imenom Simfonijski orkestar Radio Niša.
Izvođenjem dela Mocarta, Betovena, Hajdna i Petra Stojanovića, na koncertu održanom 16. marta 1953. godine, započela je istorija Niškog simfonijskog orkestra.
Za dosadašnje velike uspehe u svojoj kulturno-umetničkoj misiji, Niški simfonijski orkestar je dobitnik značajnih nagrada i priznanja: Zlatne plakete Кulturno-prosvetne zajednice Srbije, Zlatne značke Jugoslovenskih horskih svečanosti, nagradu Oslobođenja Grada Niša i najviše priznanje Grada Niša, nagradu ,,11. Januar“ za 2013. godinu.
SКC Niš je jedna od vodećih kulturnih institucija grada, koja kroz svoj rad stvara uslove, gradi i obogaćuje kulturni prostor Niša i regiona. Osnovan je 1993. godina i nalazi se pod okriljem Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije, kao ustanova učeničkog i studentskog standarda.
U okviru svojih delatnosti i aktivnosti SКC okuplja i povezuje veliki broj mladih ljudi, studenata kao i ljude svih generacija. Povezuje ih kulturom i umetnošću. I upravo to povezivanje ljudi uz očuvanje, predstavljanje i potrage za novim kulturnim i umetničkim vrednostima jesu razlozi postojanja SКC-a.